نیازسنجی فرهنگی دانش آموزان پسر دوره متوسطه در منطقه 16 شهر تهران
چکیده
موضوع تحقیق پیش رو با درک وضعیت در حال دگرگون فرهنگی جامعه و نیاز به بازنگری نیازهای فرهنگی در حوزه دانش آموزان شکل گرفت. مسأله‌ی اساسی تحقیق حاضر این بود که دانشآموزان با پیشینه طبقاتی مختلف وارد مدرسه میشوند و این پایگاه طبقاتی فرصتهای و تهدیدهای مختلفی را در عرصه فرهنگی به همراه دارد . در چنین شرایطی مدرسه چگونه میتواند نیازهای مختلف فرهنگی دانشآموزان را برطرف کند و همچنین رابطه بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانشآموز با نیازهای فرهنگی‌شان چیست. برای درک نیازهای فرهنگی دانشآموزان و جایگاه مدرسه در خصوص آن نظریههای مختلفی مرور شد که از بین آنها نظریه بوردیو به عنوان چارچوب تئوریک این تحقیق قرار گرفت. بر اساس نظریه بوردیو دانشآموزان با پایگاههای مختلف اقتصادی و اجتماعی وارد مدرسه میشوند و همین پایگاه طبقاتی است که جایگاه فرهنگی دانشآموز را در مدرسه تعیین میکند زیرا فرهنگ حاکم بر مدرسه فرهنگ طبقه متوسط و مسلط جامعه است در چنین شرایطی دانشآموزانی که از سطح طبقاتی پایینی برخوردارند نسبت به فرهنگ مدرسه(اعم از الگوهای زبانی معلمان، نوع برخورد با معلم، مدیر ) و مسلط نیستند و همین عدم توجه به جایگاههای مختلف فرهنگی دانشآموز موجب عقب ماندگی آنها میشود. برای بررسی موضوع حاضر از روش پیمایش در دو سطح توصیفی و تبیینی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه دانشآموزان پسر دبیرستانی منطقه 16 تهران بود و روش نمونهگیری در این تحقیق به صورت خوشهای انتخاب گردید، همچنین تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 388 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری دادههای در این تحقیق پرسشنامه بسته بود. نتایج تحقیق نشان می دهد که نیازهای عینی فرهنگی دانشآموزان شامل: 1. امکانات ورزشی2. تورهای گردشگری3. کلاس‌های زبان، کامپیوتر4. کتاب‌های مختلف و نیز نمایشگاه در زمینه آثار هنرمندان می باشد. همچنین نیازهای ذهنی فرهنگی دانشآموزان شامل موارد زیر است؛ 1-نیاز به مهارت‌های ارتباطی به فرهنگ مدرسه و سیستم آموزشی،2- نیاز به تقویت اعتماد به نفس و خود اثربخشی تحصیلی، 3-نیاز به رفع استرس تحصیلی 4-نیاز به درک آینده و دورنمای تحصیلی بهتری را دارند. نتایج فرضیات نیز نشان می‌دهد که بین نیازهای فرهنگی دانشآموزان و هر یک از متغیرهای(نوع مدرسه، پایه تحصیلی، شغل والدین، تحصیلات والدین و به طور کلی پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانشآموزان) رابطه معنی‌داری وجود دارد.
فهرست عناوین
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1-مقدمه................................................................................................................................. 1
1-2-طرح مسأله............................................................................................................................ 2
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................... 5
1-4-اهداف تحقیق:........................................................................................................................ 7
1-5-سؤال تحقیق:.......................................................................................................................... 7
1-6-فرضیههای تحقیق:.................................................................................................................... 8
1-7-روش انجام تحقیق:................................................................................................................... 8
1-8- قلمرو زمانی و مكانی تحقیق:....................................................................................................... 8
1-9- محدودیتهای تحقیق:.............................................................................................................. 9
1-10- ابزار گردآوری اطلاعات:...................................................................................................... 10
1-11-تعریف مفاهیم.................................................................................................................... 10
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1-مروری بر تحقیقات انجام شده.................................................................................................... 12
2-2- مفاهیم مرتبط با موضوع تحقیق.................................................................................................. 21
2-2-1-فرهنگ.......................................................................................................................... 21
2-2-2-برنامه ریزی فرهنگی............................................................................................................ 24
2-2-3-الگوهای سیاستگذاری فرهنگی در ایران................................................................................. 26
2-2-3-1-یكسان سازی فرهنگی........................................................................................................ 28
2-2-3-2-تكثرگرایی فرهنگی........................................................................................................... 29
2-2-3-3-وحدت در تكثرفرهنگی...................................................................................................... 29
2-2-4-نیاز سنجی....................................................................................................................... 31
2-2-4-1-نیاز و نیازسنجی فرهنگی..................................................................................................... 31
2-2-4-2- سطوح نیاز سنجی............................................................................................................ 32
2-2-4-3-فرایند نیاز سنجی.............................................................................................................. 32
2-2-4-4-اهداف نیاز سنجی............................................................................................................ 33
2-2-4-5-انواع نیاز سنجی............................................................................................................... 33
2-2-4-6-ضرورت و اهمیت نیاز سنجی................................................................................................ 34
2-2-4-7-جایگاه نیاز سنجی............................................................................................................ 35
2-2-4-8-الگوها و مدلهای نیازسنجی................................................................................................. 36
مقدمه....................................................................................................................................... 37
2-3-1-مبانی مفهومی و نظری نظام آموزش و پرورش................................................................................. 38
2-3-1-1-دیدگاه کارکردگرائی:....................................................................................................... 38
2-3-1-2-دیدگاه انتقادی............................................................................................................... 39
نظریه پردازان پارادایم انتقادی آموزش و پرورش...................................................................................... 41
2-3-1-2-1-برنشتین: قالبهای زبانی.................................................................................................. 41
2-3-1-2-2-ایلیچ: برنامه پنهان.......................................................................................................... 42
2-3-1-2-3-بوردیو: بازتولید فرهنگی.................................................................................................. 43
2-3-2-مروری بر مفاهیم مرتبط با نظام آموزش و پرورش.......................................................................... 44
2-3-2-1-معنای فرهنگ مدرسه......................................................................................................... 44
2-3-2-2-طبقه اجتماعی و آموزش:.................................................................................................... 46
الف - هزینه تحصیل:....................................................................................................................... 47
ب - انتظارات والدین:..................................................................................................................... 48
پ - زمینه فرهنگی:......................................................................................................................... 48
ت- مشکلات زبانی:....................................................................................................................... 49
ث- نگرش معلمان:......................................................................................................................... 49
ج - آزمون هوش و روشهای تربیتی:..................................................................................................... 50
برابری فرصتهای آموزشی:............................................................................................................... 51
2-3-3-مبانی مفهومی و نظری "نیاز"................................................................................................. 54
مقدمه........................................................................................................................................ 54
2-3-3-1-سلسله مراتب نیازهای مازلو............................................................................................... 56
نظریات لین(Lin)........................................................................................................................... 61
2-3-3-2-نظریه هنری ماری............................................................................................................. 62
2-3-3-3-نظریه کرونباخ................................................................................................................ 64
2-3-4-کاربرد نظریه سرمایه فرهنگی برای شناخت نیازهای فرهنگی............................................................... 65
مقدمه........................................................................................................................................ 65
2-3-4-1-سرمایه‌ی فرهنگی............................................................................................................. 66
2-3-4-2-سرمایه‌ی‌ِ فرهنگی از نظر پی‌یر بوردیو....................................................................................... 69
2-3-4-3-سرمایه فرهنگی از نظر دی ماجیو............................................................................................ 77
2-3-4-4-سرمایه‌فرهنگی از نظر اریکسون.............................................................................................. 79
2-3-5-چارچوب نظری................................................................................................................. 83
2-3-6-مدل مفهومی................................................................................................................... 86
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
|مقدمه...................................................................................................................................... 87
3-1-روش تحقیق........................................................................................................................ 87
3-2- سطح مشاهده (واحد تحلیل)..................................................................................................... 88
3-3 جامعه آماری........................................................................................................................ 88
3-4 نمونه آماری......................................................................................................................... 89
3-5 روش نمونهگیری.................................................................................................................... 90
3-6 ابزار اندازهگیری.................................................................................................................... 92
3-7 آزمون مقدماتی پرسشنامه.......................................................................................................... 92
3-8-مقیاس‌سازی........................................................................................................................ 93
3-9-شاخص سازی...................................................................................................................... 93
3-10- داده‌آمایی........................................................................................................................ 94
3-11- هم‌جهت سازی گویه‌ها......................................................................................................... 95
3-12- پردازش دادههای گمشده...................................................................................................... 95
3-13 تعریف نظری و عملیاتی كردن مفاهیم.......................................................................................... 95
3-14 چگونگی سنجش................................................................................................................ 102
3-15 روایی و اعتبار................................................................................................................... 103
3-16-روشهای تجزیه و تحلیل دادهها............................................................................................. 105
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها
مقدمه..................................................................................................................................... 106
بخش اول: ویژگیهای اقتصادی اجتماعی پاسخگویان.............................................................................. 106
1-1-4 سن پاسخگویان................................................................................................................ 107
2-1-4 سطح تحصیلات پاسخگویان................................................................................................. 107
3-1-4 رشته تحصیلی پاسخگویان.................................................................................................... 108
4-1-4 نوع مدرسه پاسخگویان....................................................................................................... 108
5-1-4 شغل پدر پاسخگویان.......................................................................................................... 109
6-1-4 شغل مادر پاسخگویان......................................................................................................... 109
7-1-4 تحصیلات پدر پاسخگویان................................................................................................... 110
8-1-4 تحصیلات مادر پاسخگویان.................................................................................................. 111
9-1-4 درآمد تقریبی خانواده دانشآموز........................................................................................... 111
10-1-4 مالکیت منزل مسکونی دانشآموز......................................................................................... 112
11-1-4 داشتن اتومبیل................................................................................................................ 112
12-1-4 پایگاه اجتماعی- اقتصادی................................................................................................. 113
بخش دوم:یافتههای توصیفی........................................................................................................... 114
1-2-4. میزان اهمیت و عملکرد فعالیتهای فرهنگی در بین دانشآموزان..................................................... 114
2-2-4. میزان اهمیت و عملکرد فعالیتهای هنری در بین دانشآموزان........................................................ 115
3-2-4. میزان اهمیت و عملکرد فعالیتهای تفریحی در بین دانشآموزان...................................................... 116
4-2-4. میزان اهمیت و عملکرد فعالیتهای آموزشی در بین دانشآموزان.................................................... 117
5-2-4 – ارزش بیرونی برای نقش تحصیلی......................................................................................... 118
6–2 – 4 – ارزش درونی برای نقش تحصیلی...................................................................................... 119
7– 2 – 4 – تسلط به فرهنگ مدرسه................................................................................................ 120
8– 2 – 4 – اضطراب در مدرسه..................................................................................................... 121
9–2 – 4 – مقتضیات نقش تحصیلی................................................................................................. 122
بخش سوم:آمار استنباطی............................................................................................................... 124
3-4-آزمون فرضیات تحقیق.......................................................................................................... 125
فرضیه 1) بین نوع مدرسه دانشآموزان و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد.................................................. 125
فرضیه 2) بین سطح تحصیلات دانشآموزان و نیازهای فرهنگی، رابطه وجود دارد................................................... 125
فرضیه 3) بین رشته تحصیلی افراد نمونه و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد................................................... 126
فرضیه 4) بین سن دانشآموزان و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد........................................................... 127
فرضیه 5) بین پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانشآموزان و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد................................. 127
فرضیه 6) بین شغل والدین دانشآموزان و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد................................................. 128
فرضیه 7) بین تحصیلات والدین دانشآموزان و نیازهای فرهنگی آنها رابطه وجود دارد........................................... 128
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادات تحقیق
5-1-مقدمه............................................................................................................................. 130
5-2-نتایج توصیفی..................................................................................................................... 131
5-3- نتایج استنباطی.................................................................................................................... 132
5-4-پیشنهادات تحقیق................................................................................................................. 133
5-5-پیشنهادات تحقیق برای محققان آتی........................................................................................... 134
5-6- پیشنهادهاو راهكارها از نگاه پژوهشگر.............................................................................. 135
منابع....................................................................................................................................... 137
فهرست جداول
جدول شماره 1-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب سن........................................................ 107
جدول شماره 2-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب سالتحصیلی.............................................. 107
جدول شماره 3-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب رشته تحصیلی............................................ 108
جدول شماره 4-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب نوع مدرسه............................................... 108
جدول شماره 5-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب شغل پدر.................................................. 109
جدول شماره 6-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب شغل مادر................................................. 110
جدول شماره 7-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر........................................... 110
جدول شماره 8-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب تحصیلات مادر.......................................... 111
جدول شماره 9-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب درآمد خانوار............................................ 112
جدول شماره 10-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب نوع مالکیت خانواده................................... 112
جدول شماره 11-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب مالکیت اتومبیل........................................ 113
جدول شماره 12-4: توزیع فراوانی مطلق و نسبی پاسخگویان برحسب پایگاه اجتماعی- اقتصادی............................ 113
جدول شماره 13-4. میانگینهای بهدست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامههای فرهنگی......... 115
جدول شماره 14-4. میانگینهای بهدست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامههای هنری............ 116
جدول شماره 15-4. میانگینهای بهدست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدارس در برنامههای تفریحی......... 117
جدول شماره 16-4. میانگینهای بهدست آمده برای اهمیت و ارزیابی نوع عملکرد مدرسه در برنامههای آموزشی........ 118
شکل ( 1-4): نمودار توزیع فراوانی میزان پیوند اجتماعی.......................................................................... 119
جدول(17-4): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان ارزش بیرونی نقش تحصیلی برای دانشآموزان........................... 119
شکل(2-4 ): نمودار توزیع فراوانی میزان ارزش درونی برای نقش تحصیلی..................................................... 120
جدول( 18-4): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان ارزش درونی نقش تحصیلی................................................ 120
شکل(3-4): نمودار توزیع فراوانی میزان تسلط به فرهنگ مدرسه................................................................. 121
جدول( 19-4 ): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان تسلط به فرهنگ مدرسه.................................................... 121
شکل (4-4 ): نمودار توزیع فراوانی میزان اضطراب در مدرسه.................................................................... 122
جدول (20-4 ): توزیع فراوانی مطلق و نسبی میزان اضطراب در مدرسه......................................................... 122
شکل (5-4 ): نمودار توزیع فراوانی مقتضیات نقش تحصیلی...................................................................... 123
جدول(21-4 ): توزیع مطلق و نسبی میزان مقتضیات نقش تحصیلی.............................................................. 123
جدول6-23 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی جوانان برحسب وضعیت شغلی افراد............................... 125
جدول 23-4 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی برحسب سطوح تحصیلی افراد نمونه............................... 126
جدول 24-4 آزمون تفاوت میانگین نمره نیازهای فرهنگی دانشآموزان برحسب رشته تحصیلی............................. 127
جدول 25-4 ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل و ابعاد نیازهای فرهنگی........................................... 129
جدول شماره 1-5 نیازهای فرهنگی دانشآموزان در بخش برنامههای فرهنگی.................................................. 131
جدول شماره 2-5 نیازهای فرهنگی دانشآموزان در بخش برنامههای هنری..................................................... 131
جدول شماره 3-5 نیازهای فرهنگی دانشآموزان در بخش برنامههای تفریحی.................................................. 131
جدول شماره 4-5 نیازهای فرهنگی دانشآموزان در بخش برنامههای آموزشی................................................. 132