چکیده
باتوجه به آینده محاسبات ابری و گسترش کاربردهای آن و مزایای موجوددراین تکنولوژی،همواره چالشهایی نیز برای کاربران وجود دارد که یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین این چالشها حفظ حریم خصوصی می باشد. با توجه به ذخیرهسازی دادههای خصوصی کاربران و دادههای تجاری شرکتها در محاسبات ابری، حفظ حریم خصوصی مسئلهای بسیار مهم برای کاربران استفاده کننده از محاسبات ابر و خود ارائهدهندگان سرویسهای ابری میباشد. از بین حملات ابری چهار حمله اصلی که شامل حمله سیل آسا، حمله به بسته، حمله کدهای مخرب و حمله سرقت اطلاعات میباشد که در ابتدا این حملات و روشهای مقابله با آنها بررسی و در نهایت در این گزارش ما با استفاده از شبیه سازی این چهار راهکار امنیتی پیشنهادی رایانش ابری در نرم افزار NS2 و مقایسه نتایج به دست آمده آن به بررسی مسائل مربوط به حفظ حریم خصوصی در ابر و چالشهای پیش رو میپردازیم و پیشنهاداتی را برای کاربران و ارائه دهندگان مطرح میکنیم.
کلمات کلیدی
محاسبات ابری[1]،حریم خصوصی[2]،حفظ حریم خصوصی[3]، سیستمهای تشخیص نفوذ، امضای دیجیتال
1-فصل اول:مقدمه
1-1-تعریف
با توجه به گستردگی بحث امنیت در ابر رایانشی بررسی این مقوله ملزم به تفکیک قسمتهای مختلف میباشد. در ابتدای امر باید تعریف کلی از ابر رایانشی داشته و سپس سیستمهای تشخیص نفوذ توضیح داده خواهد شد.
1-1-1-رایانش ابری سیار
رایانش ابری به گونهای سیستمهای توزیع شده و موازی اطلاق میگردد که مجموعهای از کامپیوترهای را که به یکدیگر متصل هستند شامل میشود. این کامپیوترها بطور پویا عرضه شده و بعنوان یک یا چند منبع محاسباتی یکپارچه بر اساس توافقات سرویس دیده میشوند. این توافقات در طول رد و بدل شدن پیام میان سرویسدهندگان و کاربران برقرار میگردند. رایانش ابری سعی در ایجاد نسل جدیدی از مراکز دادهای، با ارائه سرویسها و خدمات در ماشینهای مجازی شبکه شده بصورت پویا دارد، و این عمل به گونه ای تحقق مییابد که کاربران بتوانند از هر جای دنیا به برنامههای کاربردی دسترسی داشته باشند. [1]
بر طبق تعریف ویکیپدیا موسسه ملی فناوری و استانداردها (NIST) رایانش ابری را اینگونه تعریف میکند:
«رایانش ابری مدلی برای فراهم كردن دسترسی آسان به مجموعهای از منابع رایانشی قابل تغییر و پیکربندی (مثل: شبکهها، سرورها، فضای ذخیرهسازی، برنامههای کاربردی و سرویسها) بر اساس تقاضای كاربر از طریق شبكه میباشد بشکلی که که این دسترسی بتواند با کمترین نیاز به مدیریت منابع یا دخالت مستقیم فراهمکننده سرویس به سرعت فراهم شود.»
عموما کاربران رایانش ابری مالک زیر ساخت فیزیکی ابر نیستند، بلکه برای اجتناب از هزینه آن را از عرضه کنندگان شخص ثالث اجاره میکنند. آنها منابع را در قالب سرویس مصرف میکنند و تنها بهای منابعی که به کار میبرند را میپردازند. بسیاری از سرویس های رایانش ابری ارائه شده، با به کارگیری مدل رایانش همگانی امکان مصرف این سرویسها را به گونهای مشابه با صنایع همگانی(مانند برق) فراهم میسازند. این در حالی است که سایر گونههای عرضه کننده
سرویس، بر مبنای اشتراک سرویسهای خود را عرضه میکنند.
1-1-2- سیستمهای تشخیص نفوذ در ابر رایانشی
ساختار باز و توزیع شده پردازش ابری و سرویسها، هدفی مورد توجه برای حملات سایبری مهاجمان شده است.
سیستمهای تشخیص و پیشگیری نفوذ قدیمی به دلیل باز بودن و ماهیت خاصشان، تا حد زیادی برای مستقر شدن در محیطهای پردازش ابری ناكارآمد هستند. معرفی سیستمهای تشخیص و پیشگیری از نفوذ و نحوه عملکرد و
طبقهبندیهای متفاوت آنها، میتواند آخرین دستاورد در زمینه شناسایی چالشهای استقرار در محاسبات ابری باشد.
در طول سالهای گذشته جوامع بشری بیش از پیش به تكنولوژی وابسته شدهاند. کاربران برای دریافت اخبار، قیمت سهام، ایمیل و خرید آنلاین بر شبكههای كامپیوتری تكیه میكنند. یكپارچگی و در دسترس بودن همه این سیستمها، نیازمند دفاع در مقابل شماری از تهدیدها میباشد. هكرهای آماتور، شركتهای رقیب،تروریستها و حتی دولتهای خارجی دارای انگیزه و توانایی بالقوهای برای انجام حملات پیچیده علیه سیستمهای كامپیوتری میباشند.
بنابراین امنیت اطلاعات برای ایمنی و رفاه اقتصادی جامعه با توجه به اینکه رشد سریع و استفاده گسترده از پردازش الكترونیكی دادهها و كسب و كار الكترونیكی، از طریق شبكههای ارتباطی سیمی و بیسیم، اینترنت و برنامههای كاربردی وب انجام میشود به عنوان یك اصل، مهم و حیاتی است. [1]
معماری سرویس پردازش ابری تركیبی از 3 لایه زیرساخت، پلتفرم و برنامه كاربردی است كه به هم وابسته میباشند. هر لایه ممكن است توسط برنامهنویسیهای مختلف یا خطاهای پیكربندی كاربر و یا ارائهدهنده سرویس آسیبپذیر باشد. یك سیستم پردازش ابری میتواند در مقابل تهدیدات مختلف از جمله تهدیدات مربوط به جامعیت، محرمانگی و دسترسپذیری منابع و زیرساختهای مجازی آسیبپذیر باشد. این مشكل هنگامی كه محیط یك ابر با پردازش و ظرفیت ذخیرهسازی عظیم توسط یك نفوذ خودی مورد تهاجم قرار میگیرد، مهمتر میشود. اهمیت این موضوع بیشتر روشن میگردد وقتی بدانیم در سال 2011یك هكر با استفاده از سرویس پردازش ابر Amazon Elastic به سیستمهای سرگرمی آنلاین سونی با ثبت نام و بازكردن یك حساب حمله كرد.
سرویسهای ابر برای هكرها هنگامی كه خود را به عنوان مشتریان سرویس معرفی میكنند، قابل دسترس و راحت هستند. عدم كنترل كامل بر روی زیرساخت یك نگرانی بزرگ برای مشتریان سرویس ابر میباشد. این خود نشانگر نقش
سیستمهای تشخیص در حفاظت از داراییهای اطلاعاتی كاربر در پردازش ابری است. [1]
1-1-3- امنیت در ابر رایانشی
مفهوم امنیت و محرمانگی[4] در میان کشورها و جوامع و حوزههای قضایی مختلف متفاوت میباشد و به کمک انتظارات عمومی و تفاسیر حقوقی شکل میگیرد، ارائه یک تعریف کامل ازمحرمانگی و امنیتگرچه غیرممکن نیست ولی دشوار است. تعهداتی که شامل حریم خصوصی میشود عبارتند از جمعآوری، استفاده، افشاء، ذخیرهسازی و تخریب دادههای شخصی افراد میباشد. بخاطر عدم وجود هیچگونه اجماع جهانی در مورد اینکه چه مواردی شامل حریم خصوصی میشود در اینجا از تعریفی که توسط موسسه آمریکایی AICPA[5] و موسسه کاناداییCICA [6] ارائه شده است استفاده میکنیم:
حریم خصوصی شامل حقوق و تعهدات اشخاص و سازمانها در رابطه با جمع آوری، استفاده، حفظ و افشاء اطلاعات خصوصی افراد میباشد. [2]
1-1-4-امضای دیجیتال
یکی از مهمترین روشهای کنونی ایجاد امنیت در شبکه، امضای دیجیتال میباشد. امضای دیجیتالی بر روشهای رمزنگاری از طریق کلیدهای عمومی و خصوصی مبتنی است. در حال حاضر در کشورهای متعدد و برای كاربردهای گوناگون از صدور ایمیل گرفته تا نقل و انتقالات مالی و امضای اسناد تعهدآور همانند ابزاری كه به اطلاعات روح میدهد مورد استفاده قرار میگیرد و كاربرد آن در شبکههای الکترونیکی به یک ضرورت تبدیل شده و در شرایطی كه ایمیلهای ارسال شده به صندوق الكترونیكی یك فرد از لحاظ امنیتی قابل تائید نیست، امضای دیجیتال این امكان را فراهم میكند تا فرد مورد نظر با اطمینان از لحاظ امنیتی تبادلات خود را انجامدهد.
1-2- روش شناسی تحقیق
1- مطالعه مباحث مربوط به امنیت در وب و رانش ابری
2- طرح مسئله
3- انتخاب یک مسئله خاص در بحث امنیت در ابر رایانشی و بررسی کامل و جامع آن
4- تحلیل مسئله بررسی شده
5- نتیجه گیری
برای تحقق اهداف فوق از کتب مرجع، بانکهای اطلاعاتی آنلاین، اینترنت، مقالاتو تجربیات اساتید محترم استفاده میشود.
1-3-اهداف مشخص تحقیق
ü بررسی انتقادی مسائل امنیتی ابر و مدل امنیتی جاری ابر رایانشی.
ü شناسایی محدودیت های اصلی مدل امنیتی فعلی و شبیه سازی حملات امنیتی برای داده های ابر و امنیت اطلاعات.
ü ایجاد یک سناریوی معمولی که در آن هیچ پیاده سازی برای مبارزه با حملات ابری وجود ندارد، و ایجاد یک سناریوی با اعمال راهکارهای امنیت ابری.
ü اندازهگیری عملکرد ابر در این چهار سناریو با استفاده از برخی از معیارهای عملکرد.
ü مقایسه نتایج سناریو و نمودار مربوطه و ارزیابی عملکرد ابر و درک سطح امنیت مورد نیاز.
1-4- دستاورد تحقیق
هدف اصلی این تحقیق بررسی امنیت رایانش ابری میباشد که تحت چهار سناریو مختلف در محیط شبیه سازNS2 ایجاد شده است. سناریو اول بررسی راهکار امنیتی در حمله از طریق كدهای مخرب، سناریوی دوم راهکار امنیتی حمله به بسته SOAPدرحالیکه سومین سناریو راهکار امنیتی حمله سیل آسا میباشد. هر چهار سناریو بعنوان معیارهای برای
برنامه های کاربردی فردی و نیز تخمین زدن عملکرد درست ابر مقایسه شده است.
چکیده.. ۱
فصل اول: مقدمه
۱-۱-تعریف.. ۳
۱-۱-۱-رایانش ابری سیار.. ۳
۱-۱-۲- سیستم های تشخیص نفوذ در ابر رایانشی.. ۴
۱-۱-۳- امنیت در ابر رایانشی.. ۴
۱-۱-۴-امضای دیجیتال.. ۵
۱-۲- روش شناسی تحقیق.. ۵
۱-۳- اهداف مشخص تحقیق.. ۵
۱-۴- دستاورد تحقیق.. ۶
۱-۵- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق.. ۷
۱-۵-۱- حمله به بسته SOAP (Wrraping Attack)- لایه پلتفرم به عنوان سرویس.. ۹
۱-۵-۲- حمله از طریق كدهای مخرب (Malware-Injection)- لایه نرم افزار کاربردی.. ۱۰
۱-۵-۳-حمله سیل آسا(Flooding Attack) – لایه پلتفرم به عنوان سرویس.. ۱۱
۱-۵-۴- سرقت اطلاعات – (Data Stealing) لایه پلتفرم به عنوان سرویس.. ۱۱
۱-۶- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق.. ۱۱
فصل دوم: سابقه پژوهش
۲-۱- شرح تحقیق.. ۱۴
۲-۲- سابقه پژوهش.. ۱۴
۲-۲-۱- سابقه پژوهش ابر رایانشی.. ۱۴
۲-۲-۱-۱-مزایا و نقاط قوت Cloud Computing. 14
۲-۲-۱-۱-۱-هزینه های کمتر.. ۱۴
۲-۲-۱-۱-۲-سرعت بیشتر.. ۱۵
۲-۲-۱-۱-۳-مقیاس پذیری.. ۱۵
۲-۲-۱-۱-۴-به روزرسانی نرم افزاری سریع و دائم.. ۱۵
۲-۲-۱-۱-۵-ذخیره سازی اطلاعات.. ۱۵
۲-۲-۱-۱-۶-دسترسی جهانی به اسناد.. ۱۶
۲-۲-۱-۱-۷-مستقل از سخت افزار.. ۱۶
۲-۲-۱-۲-نقاط ضعف رایانش ابری.. ۱۶
۲-۲-۱-۲-۱-نیاز به اتصال دائمی اینترنت.. ۱۶
۲-۲-۱-۲-۲-با اتصال های اینترنتی کم سرعت کار نمی کند.. ۱۶
۲-۲-۱-۲-۳-محدودیت ویژگی ها.. ۱۷
۲-۲-۱-۲-۴-عدم امنیت داده ها.. ۱۷
۲-۲-۱-۳-انواع ابر.. ۱۷
۲-۲-۱-۳-۱-ابر عمومی(Public cloud)… 17
۲-۲-۱-۳-۲-ابر خصوصی(Private cloud).. 17
۲-۲-۱-۳-۳-ابر گروهی(Community cloud)… 17
۲-۲-۱-۳-۴-ابر آمیخته(Hybrid cloud).. 17
۲-۲-۱-۴-معرفی نمودارها و معماری های ابر.. ۱۸
۲-۲-۱-۴-۱-Single “All-in-one” Server 18
۲-۲-۱-۴-۲-Non-Redundant 3-Tier Architecture. 18
۲-۲-۱-۴-۳-معماری Multi-Datacenter 19
۲-۲-۱-۴-۴-معماری Autoscaling. 20
۲-۲-۱-۴-۵-معماری مقیاس پذیر با Membase. 20
۲-۲-۱-۴-۶-معماری چند لایه مقیاس پذیر با Memcached. 21
۲-۲-۱-۴-۷-معماری مقیاس پذیر مبتنی بر صف Scalable Queue-based Setups. 21
۲-۲-۱-۴-۸-معماری Hybrid داخلی.. ۲۲
۲-۲-۱-۴-۹-معماری مقیاس پذیر مبتنی بر هشدار و مبتنی بر صف.. ۲۲
۲-۲-۱-۴-۹-معماری ابر ترکیبی سایت Hybrid Cloud Site Architectures. 22
۲-۲-۱-۴-۱۰-معماری مقیاس پذیر چند ابری.. ۲۲
۲-۲-۱-۴-۱۱-معماری چند ابریFailover 23
۲-۲-۱-۴-۱۲-معماری بازیابی فاجعه چند ابری.. ۲۳
۲-۲-۱-۴-۱۲-معماری ابر و میزبانی اختصاصی.. ۲۳
۲-۲-۲-سابقه پژوهش بررسی سیستم های تشخیص و پیشگیری از نفوذ در محاسبات ابری ۲۴
۲-۲-۲-۱- نتیجه گیری از سابقه پژوهش سیستم های تشخیص و پیشگیری نفوذ ۲۵
۲-۲-۲-۱- ۱- طبقه بندی سیستم های تشخیص و پیشگیری نفوذ.. ۲۵
۲-۲-۲-۱-۲- چالش های توسعه سیستم های تشخیص و جلوگیری از نفوذ.. ۳۰
۲-۲-۲-۱-۳- سیستم های تشخیص پیشگیری نفوذ در محاسبات ابری.. ۳۰
۲-۲-۲-۱-۴- مسائل امنیتی در محاسبات ابری.. ۳۱
۲-۲-۲-۱-۵- چالش های استقرار سیستم های تشخیص و جلوگیری از نفوذها در محیط های پردازش ابری.. ۳۱
۲-۲-۲-۱-۶- سیستم های تشخیص و جلوگیری از نفوذ مبتنی بر محاسبات ابری ۳۲
۲-۲-۲-۱-۷- الزامات سیستم های تشخیص و جلوگیری از نفوذ.. ۳۴
۲-۲-۳-سابقه پژوهش ایجاد امنیت در ابر رایانشی.. ۳۵
۲-۲-۳-۱-مفهوم حریم خصوصی در محاسبات ابری.. ۳۵
۲-۲-۳-۲-انواع اطلاعات نیازمند به حفاظت.. ۳۶
۲-۲-۳-۳-چرخه زندگی داده.. ۳۶
۲-۲-۳-۳-۱-تولید(Generation).. 37
۲-۲-۳-۳-۲- استفاده (Use).. 37
۲-۲-۳-۳-۳-انتقال (Transfer).. 37
۲-۲-۳-۳-۴-تبدیل (Transformation).. 37
۲-۲-۳-۳-۵-ذخیره سازی(Storage).. 37
۲-۲-۳-۳-۶-بایگانی(Archive).. 38
۲-۲-۳-۳-۷-تخریب (Destruction).. 38
۲-۲-۳-۴-مسائل حریم خصوصی و چالش های آن.. ۳۸
۲-۲-۳-۴-۱-دسترسی(Access).. 38
۲-۲-۳-۴-۲-مقبولیت(Compliance).. 38
۲-۲-۳-۴-۳-ذخیره سازی(Storage).. 38
۲-۲-۳-۴-۴-حفظ و نگهداری(Retention).. 39
۲-۲-۳-۴-۵-تخریب(Destruction).. 39
۲-۲-۳-۵-نظارت و مانیتورینگ(Audit & Monitoring).. 39
۲-۲-۳-۶-نقض حریم خصوصی(محرمانگی و امنیت Breaches).. 39
۲-۲-۳-۷-تکنیک های متداول جهت حفظ حریم خصوصی.. ۳۹
۲-۲-۳-۷-۱- Encryption Model 39
۲-۲-۳-۷-۲-Access Control Mechanism.. 40
۲-۲-۳-سابقه پژوهش کلی در بررسی راهکارهای امنیتی در رایانش ابری.. ۴۰
۲-۲-۳-۱-علل شکست امنیت رایانش ابری.. ۴۲
۲-۲-۴-سابقه پژوهش امضای دیجیتالی.. ۴۲
۲-۲-۴-۱-امضای دیجیتال و امنیت دیجیتالی چیست.. ۴۲
۲-۲-۴-۲-گواهینامه دیجیتالی چیست.. ۴۳
۲-۲-۴-۳-ثبت نام برای یک گواهینامه دیجیتالی.. ۴۳
۲-۲-۴-۴-پخش کردن گواهینامه دیجیتالی.. ۴۳
۲-۲-۴-۵-انواع مختلف گواهینامه دیجیتالی.. ۴۴
۲-۲-۴-۶-امضای دیجیتالی از دید برنامه نویسی.. ۴۴
۲-۲-۴-۷-چگونه یک امضای دیجیتالی درست کنیم.. ۴۵
۲-۲-۴-۸-نحوه عملکرد یک امضای دیجیتال.. ۴۶
۲-۲-۴-۹-نحوه ایجاد و استفاده از کلیدها.. ۴۷
۲-۲-۴-۱۰-حملات ممكن علیه امضاءهای دیجیتالی.. ۴۷
۲-۲-۴-۱۱-مرکز صدور گواهینامه چیست.. ۴۷
۲-۲-۴-۱۲-رمزنگاری چیست.. ۴۸
۲-۲-۴-۱۳-تشخیص هویت از طریق امضای دیجیتالی.. ۴۹
۲-۲-۴-۱۴-امضای دیجتالی زیربنای امنیت تبادلات الکترونیکی.. ۴۹
۲-۲-۴-۱۵-منظور از امضای دیجیتالی چیست.. ۵۰
۲-۲-۴-۱۶-استفاد از امضای دیجیتال تا چه حد امنیت تبادل اسناد مالی و محرمانه را تضمین میکند.. ۵۰
۲-۲-۴-۱۷-SSL چیست.. ۵۲
۲-۲-۴-۱۷-۱- InstantSSL چیست.. ۵۳
۲-۲-۴-۱۷-۲- تکنولوژی پیشرفته تائید کردن (Authentication).. 53
۲-۲-۴-۱۷-۳- دسترسی آنلاین به پروفایل تان در ابر.. ۵۳
۲-۲-۴-۱۸-مفاهیم رمز گذاری.. ۵۴
۲-۲-۴-۱۸-۱-معرفی و اصطلاحات.. ۵۴
۲-۲-۴-۱۸-۲- الگوریتمها.. ۵۵
۲-۲-۴-۱۸-۳-رمزنگاری کلید عمومی.. ۵۵
۲-۲-۴-۱۸-۴-مقدار Hash. 56
۲-۲-۴-۱۸-۵- آیا شما معتبر هستید.. ۵۷
۲-۲-۴-۱۸-۶-سیستم های کلید متقارن.. ۵۹
۲-۲-۴-۱۸-۷-سیستم های کلید نامتقارن.. ۶۰
۲-۲-۴-۱۹-ساختار و روند آغازین پایه گذاری یک ارتباط امن.. ۶۳
۲-۲-۴-۲۰-پروتکل های مشابه.. ۶۴
۲-۲-۴-۲۱-مفهوم گواهینامه در پروتکل SSL.. 64
۲-۲-۴-۲۲-مراکز صدور گواهینامه.. ۶۵
۲-۲-۴-۲۳-مراحل کلی برقراری و ایجاد ارتباط امن در وب.. ۶۵
۲-۲-۴-۲۴-نکاتی در مورد گواهینامه ها.. ۶۶
۲-۲-۴-۲۵-تشخیص هویت.. ۶۷
۲-۲-۴-۲۶- سرویسهای امنیتی WEP – Authentication. 67
۲-۲-۴-۲۷- Authentication بدون رمزنگاری.. ۶۸
۲-۲-۴-۲۸- Authentication با رمزنگاری RC4. 69
۲-۲-۴-۲۹- محرمانگی و امنیت.. ۷۰
۲-۲-۴-۳۰- Integrity. 71
۲-۲-۴-۳۱-ضعفهای اولیهی امنیتی WEP. 72
۲-۲-۴-۳۲-خطرها، حملات و ملزومات امنیتی.. ۷۴
۲-۲-۴-۳۳-مشکلات و معایب SSL.. 76
۲-۲-۴-۳۳-۱-مشکل امنیتی در SSL.. 76
۲-۲-۴-۳۳-۲-مشکلات تجارت الکترونیکی در ایران.. ۷۷
فصل سوم: روش تحقیق
۳-۱-ابزار مورد استفاده در شبیه سازی.. ۷۹
۳-۲-نصب NS-2 در لینوکس Fedora. 79
فصل چهارم: نتیجه گیری
نتیجه گیری.. ۸۳
۴-۱- راه حل های پیشنهادی ممکن جهت حملات راهکارهای امنیتی رایانش ابری ۸۴
۴-۲- معیارهای مقایسه مورد استفاده در شبیه سازی و ارتباط هریک از آنها به امنیت ابری به تفکیک.. ۸۶
۴-۲-۱- معیار Delay Time. 86
۴-۲-۲- معیار Throughput Security. 86
۴-۲-۳- معیار Response Time. 87
۴-۲-۴- معیار Traffic Ratio. 87
۴-۳- نتایج به دست آمده از شبیه سازی راهکارهای امنیتی با نرم افزار NS2 ۸۷
۴-۳-۱- Delay Time (Sec) 87
۴-۳-۱-۱- نتیجه گیری از شبیه سازی معیار Delay Time. 88
۴-۳-۲- Throughput Security (Kb) .. 89
۴-۳-۲-۱- نتیجه گیری از شبیه سازی معیار Throughput Security. 90
۴-۳-۳- Response Time (Sec) 90
۴-۳-۳-۱- نتیجه گیری از شبیه سازی معیار Time Response. 91
۴-۳-۴- Packet Traffic Ratio (%)… 92
۴-۳-۴-۱- نتیجه گیری از شبیه سازی معیار Traffic Ratio. 93
۴-۴- نتیجه گیری کلی از شبیه سازی و مقایسه راهکارهای امنیتی ابر.. ۹۳
فصل پنجم: جمع بندی و پیشنهادات
جمع بندی.. ۹۵
۵-۱-حفاظت از دادهها.. ۹۵
۵-۲-مکان فیزیکی.. ۹۵
۵-۳-از بین رفتن داده ها.. ۹۵
۵-۴-کنترل دسترسی.. ۹۵
۵-۵-قوانین حفظ حریم خصوصی.. ۹۶
۵-۶-پیشنهاداتی برای بهبود حفظ حریم خصوصی.. ۹۶
۵-۶-۱- برای کاربران ابر.. ۹۶
۵-۶-۲- برای سرویس دهنده های ابر.. ۹۶
فهرست منابع.. ۹۸