منطقه خاورمیانه همواره آبستن تحولات گسترده و ژرفی بوده است. یكی از این تحولات ظهور، رشد و گسترش حركت‌های خشونت زا و گروه‌های تروریستی مانند داعش است. اما چگونه می‌توان در قالبی تئوریك به بررسی این جریانات افراطی پرداخت؟ و مهمتر از آن چه نظریه‌ای به شكل مناسبتری قادر به تبیین این مساله است. به نظر می رسد نظریه سازه‌گرا[1] برخلاف نظریات جریان اصلی، توانایی تبیین مناسبتری از شكل‌گیری و رشد گروهای تروریستی و اقدامات خشونت زا در منطقه خاورمیانه[2] دارد. در سازه انگاری، منطق مطلوبیت یك رفتار و قضاوت كنشگر در این رابطه كه چه رفتاری مناسب است وجود دارد. برخلاف جریان خردگرا كه بر اساس محاسبات عقلانی هزینه و فایده عمل می‌كند. سازه‌گرایی بر ساختارهای عقیدتی و ایدئولوژیك مبتنی است كه در شكل دهی به علایق، هنجارها و هویت‌ها باعث خلق منطق مناسب بودن می‌شود. بنابراین حركتی مانند داعش یك فعالیت ابزاری مبتنی بر منطق خردگرایی هزینه ـ فایده نیست كه بتوان به راحتی آن را درك، كنترل یا مدیریت كرد، بلكه هویت‌گرایی و ایدئولوژی گروه‌های افراط‌گرا[3] مشخص می‌كند كه آنها چه كسانی هستند، چه می‌خواهند و در شرایط خاص، از منظر آنها چه اقدامات و رفتاری می‌تواند مناسب باشد. در هر حال درك رفتارهایی چون حملات انتحاری با هیچ یك از انتخاب‌های خردگرایانه امكان پذیر نیست. رادیكالهای اسلامی در منطقه خاورمیانه (مانند داعش) نوعی خاص از مناسبات و ساختارهای سیاسی ـ فرهنگی را دنبال می‌كنند كه حاصل آن نفی و رد ساختار كنونی ترتیبات قدرت، سیاست و حتی مذهب در سطوح محلی و بین‌المللی است. جهاد علیه كفار، اجرای شریعت سلفی، استقرار ساختار سیاسی ـ مذهبی خلافت، تنها بخشی از منظومه فكری رفتاری رادیكالهای اسلامی است.
در پژوهش پیش رو، هدف بررسی تروریسم و ظهور گروه‌های افراطی مانند داعش، در قالب نظریه سازه انگاری است. به این منظور لازم می‌آید ابتدا تعریفی روشن از تروریسم ارائه نماییم و سپس به توضیح در نظریه سازه انگاری پرداخته و مقوله هستی شناسی این نظریه را به عنوان راه حلی در تبیین شكل‌گیری تروریسم در منطقه خاورمیانه بررسی كنیم. در بحث هستی شناسی سازه انگارانه نیز ابعاد: ماده ـ معنا، خود ـ دیگری و ساختار كارگزار را بررسی نموده و بیان داشته ایم كه چگونه این موارد قادر به توضیح و تبیین ظهور تروریسم و گروه‌های افراطی در منطقه خاورمیانه هستند. برای این منظور از رویكرد توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده و با توجه به ماهیت موضوع، گردآوری اطلاعات با استفاده از روش كتابخانه‌ای و اینترنتی صورت پذیرفته است.
[1] - Constructivist theory
[2] - Middle East
[3] - extremist